PensioenAkkoord: tussenhalte of eindstation?

Pensioen voorziet in maatschappelijke stabiliteit, voor arm-rijk, voor jong-oud, in veranderende sociaal-economische omstandigheden.

Pensioen is een groot goed. Nederland staat al jaren bekend als land met een van de beste pensioenstelsels ter wereld. Terecht! Sinds de jaren 50 vindt er opbouw plaats in de 1^e en 2^e  pijler, met veel solidaire elementen. Daarnaast is er ook sprake van opbouw in de 3^e pijler en in de zogenaamde 4^de pijler (stenen en in de netto sfeer).

Het poldermodel zorgde eveneens voor veel stabiliteit; de verplichtstelling heeft prima gewerkt. Nu is er eindelijk, na 10 jaar discussie, een pensioenakkoord. Hans de Boer van VNO-NCW gaf aan dat we een nieuw stelsel hebben voor de komende 50 jaar. Maar is dat wel zo? Of is het eerder een tussenstation naar een nieuw sociaal stelsel waar pensioen nadrukkelijk onderdeel vanuit maakt? Immers, er is nogal veel veranderd, er verandert veel en er gaat nog veel meer veranderen.

Ontwikkelingen pensioenstelsel

Een aantal in het oog springende ontwikkelingen die van grote invloed kunnen zijn op het pensioenstelsel zijn:

• Door toenemende concurrentie (ook van internet), opkomst van platformeconomie en hoge investeringen in nieuwe technologie, willen ondernemingen/werkgevers meer grip hebben op hun loonkosten (incl. pensioen). Wat betekent dit voor het totale pakket aan arbeidsvoorwaarden? Hoort een verplicht pensioen daar dan nog steeds bij? Wordt de pensioenopbouw verder versoberd ? Wordt het maximum pensioengevend salaris verder verlaagd?
• De verwachting is dat er door nieuwe technologie en nieuwe businessmodellen (kijk naar Uber, Airbnb etc.), minder werkenden zullen zijn die ook voor de niet-werkenden het geld moeten verdien. Herverdeling van geld/inkomen is essentieel om maatschappelijke onrust tussen arm-rijk/”haves-have nots” te voorkomen). Is het basisinkomen hiervoor de oplossingsrichting?
• In de westerse wereld leven we veel langer (verhoging pensioenleeftijd onontkoombaar). Is langer leven leuk? Jazeker, maar wel in combinatie met goede gezondheid, voldoende inkomen, goede zorg, goede huisvesting en met voldoende afleiding en sociale contacten. Slagen we erin dat alles meer met elkaar in balans te brengen? We leven anders (internet, reizen, wonen [meer eenpersoonshuishoudens], persoonlijke ontwikkeling) en er is veel technologische verandering (medisch, biotechnisch, Nano, Artificial Intelligence). Wat betekent dit voor ons persoonlijk leven en ook voor functies?
• Langer werken is noodzakelijk. Is langer werken leuk? Het antwoord moet alleen al “ja” zijn om pensioenkosten beheersbaar te houden. Maar wat vraagt het echt van werkgevers en werknemers/werkenden? Wordt het maatschappelijk geaccepteerd?
• De mens als individu staat meer en meer centraal, minder oog voor elkaar en voor solidariteit. Of wordt dat door COVID-19 weer anders?
• Er komt meer accent op persoonlijke ontwikkeling: individualisering en meer eigen verantwoordelijkheid. Mensen willen ook meer flexibiliteit in hun leven/werk, mede hierdoor veranderende arbeidsmarkt, rekening houdend met individueel werkende (vaste dienst en/of interim). Geldt dat voor de meeste mensen of slechts voor een deel? Wie vallen er buiten de boot?

En krijgt een veel groter en complexer vraagstuk voldoende aandacht als we het hebben over ons pensioenstelsel? Dan gaat het natuurlijk om het beschermen van onze aardkloot en in het verlengde daarvan het voedsel-, grondstoffen-, water- en energievraagstuk. In rap tempo wordt onze planeet bedreigd door roofbouw door de mens met alle consequenties van dien voor flora, fauna en de mens. Gaat het ESG-beleid wel ver genoeg? Moet het niet veel dwingender in de vorm van verplichte ESG-beleggingen? Op nationaal niveau, maar nog veel liever op Europees niveau.

Wat is de invloed van dit alles op pensioen- en sociaal zekerheidsgebied?

Gaan we na COVID-19 weer vrolijk verder met waar we gebleven waren? Op weg naar de meer geïndividualiseerde samenleving met veel meer eigen, individuele verantwoordelijkheid. Of gaan we verplichtstelling, collectieve uitvoering en solidariteit op moderne wijze organiseren vanuit de moderne polder, gebruik makend van de modernste technologie? Nog veel meer rekening houdend met onze planeet.

Onderwerpen te over om aan de bestuurstafel of met collega’s in het pensioenveld bij stil te staan. Periodiek pakken wij er een onderwerp uit om te belichten en de lezer en onszelf aan het denken te zetten. Waar het oproept tot discussie, graag. Dat scherpt de geest.

Aad Groen & Peter van Solinge